Nieuczciwa prowizja za udzielenie kredytu

Stan faktyczny

Hiszpański kredytobiorca (konsument) twierdził, iż warunek umowy dotyczący prowizji za udzielenie kredytu ma nieuczciwy charakter w rozumieniu dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29). Zgodnie z tym warunkiem kredytobiorca miał uiścić w chwili podpisania umowy prowizję za udzielenie kredytu w wysokości 0,25 % pożyczonego kapitału.

Sąd odsyłający przywołał wyroku hiszpańskiego Sądu Najwyższego z 29.5.2023 r., w którym orzekł on m.in., iż sąd krajowy powinien upewnić się, iż konsumentowi umożliwiono zrozumienie charakteru usług świadczonych w zamian za przewidziane koszty, sprawdzenie, czy różne przewidziane koszty nie nakładają się na siebie. Ponadto ten sąd ma obowiązek sprawdzenia, czy koszt prowizji za udzielenie kredytu nie jest nieproporcjonalny w stosunku do kwoty kredytu, i to w świetle średniego kosztu takiej prowizji.

Sąd odsyłający zastanawia się nad zgodnością orzecznictwa hiszpańskiego Sądu Najwyższego z wykładnią art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. prezentowaną w orzecznictwie TS.

Stanowisko TS

Trybunał orzekł, iż za warunki umowne, które objęte są zakresem pojęcia „główny przedmiot umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę. Natomiast warunki, które wykazują charakter posiłkowy względem warunków definiujących samą istotę stosunku umownego, nie mogą być objęte tym pojęciem (wyrok TS z 20.9.2017 r., Andriciuc i in., C-186/16, Legalis, pkt 35, 36).

Z hiszpańskich uregulowań wynika, iż prowizja za udzielenie kredytu obejmuje wynagrodzenie za usługi związane z oceną, udzieleniem lub obsługą pożyczki lub kredytu bądź za inne podobne usługi nieodłącznie związane z działalnością kredytodawcy wynikającą z udzielenia pożyczki lub kredytu. W ocenie TS obowiązek zapłaty za takie usługi nie może być uznany za objęty pojęciem „główny przedmiot umowy” (wyrok TS z 16.3.2023 r., Caixabank (Prowizja za udzielenie kredytu), C-565/21, Legalis, pkt 23).

Trybunał zaznaczył, iż wymogu przejrzystości, o którym mowa w art. 5 dyrektywy 93/13/EWG, nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym, ale przeciwnie, z uwagi na to, iż ustanowiony przez tę dyrektywę system ochrony opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażenia warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem i w konsekwencji wymóg przejrzystości ustanowiony w tej dyrektywie musi podlegać wykładni rozszerzającej (wyrok C-565/21, pkt 30).

W pkt 70 wyroku C-565/21, Trybunał sprecyzował, iż do sądu krajowego należy sprawdzenie, czy instytucja finansowa przekazała konsumentowi informacje wystarczające, aby mógł on zaznajomić się z treścią i z funkcjonowaniem warunku nakładającego na niego obowiązek zapłaty prowizji za udzielenie kredytu oraz z jego rolą w umowie kredytu. W ten sposób konsument uzyska dostęp do powodów uzasadniających wynagrodzenie odpowiadające tej prowizji, co pozwoli mu ocenić zakres jego zobowiązania, a w szczególności całkowity koszt owej umowy (wyrok C-565/21, pkt 35). Trybunał zaznaczył, iż oceny prostego i zrozumiałego charakteru warunku, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, powinien dokonać właściwy sąd w świetle całokształtu istotnych okoliczności faktycznych i w szczególności brzmienia rozpatrywanego warunku, informacji, jakie instytucja finansowa przekazała kredytobiorcy, w tym informacji, do których przekazania jest ona zobowiązana zgodnie z odpowiednimi uregulowaniami krajowymi, a także form zachęty prowadzonych przez tę instytucję w przedmiocie zawartej umowy, a to z uwzględnieniem poziomu uwagi, jakiego można oczekiwać od adekwatnie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta (wyrok C-565/21, pkt 40).

Jeśli chodzi o moment, w którym informacja powinna zostać podana do wiadomości konsumenta, Trybunał orzekł już, iż dostarczenie informacji o warunkach umownych i skutkach tego zawarcia przed zawarciem umowy ma dla konsumenta fundamentalne znaczenie (wyrok TS z 12.1.2023 r., D.V. (Wynagrodzenie adwokata – Zasada stawki godzinowej), C-395/21, Legalis, pkt 39).

W niniejszej sprawie TS wskazał, iż warunek umowny nakładający na kredytobiorcę prowizję za udzielenie kredytu w wysokości 435 EUR, odpowiadającą 0,25 % kwoty udzielonego kredytu, jest zdefiniowany w hiszpańskich uregulowaniach jako stanowiący wynagrodzenie za usługi związane z oceną, udzieleniem lub obsługą pożyczki lub kredytu hipotecznego bądź za inne podobne usługi. Wymóg przejrzystości, którego zasadniczym celem jest zapewnienie, aby konsument był w stanie oszacować skutki finansowe warunku takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, nie oznacza obowiązku szczegółowego określenia przez instytucję bankową charakteru usług świadczonych w zamian za prowizję za udzielenie kredytu, ani liczby godzin poświęconych na świadczenie każdej z tych usług, pod warunkiem iż sporny warunek jest zgodny z krajowymi ramami prawnymi. W celu udzielenia sądowi odsyłającemu użytecznej odpowiedzi TS wyjaśnił, iż z dyrektywy 93/13/EWG nie wynika również, aby instytucja bankowa była zobowiązana do dostarczenia konsumentowi faktur zawierających szczegółowe informacje o charakterze świadczonych usług, o ile sąd krajowy może zweryfikować rzeczywisty charakter tych usług. Obowiązek taki nie mógłby bowiem z definicji ułatwić zrozumienia ze strony konsumenta przed zawarciem umowy, ponieważ zapłata prowizji za udzielenie kredytu następuje jednorazowo w czasie udzielenia kredytu, a wystawienie rachunku następuje po podpisaniu danej umowy.

Trybunał podkreślił, iż ocena, czy warunek taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, ma „prosty i zrozumiały” charakter w rozumieniu art. 5 dyrektywy 93/13/EWG powinna zostać dokonana przez sąd krajowy w świetle wszystkich istotnych okoliczności faktycznych i z uwzględnieniem wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy. W ramach tej oceny należy między innymi uwzględnić informacje, które instytucja przekazała kredytobiorcy na różnych etapach poprzedzających podpisanie umowy kredytu, w tym informacje, do których przekazania jest ona zobowiązana zgodnie z uregulowaniami krajowymi.

Trybunał orzekł, iż art. 5 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, w którym uznaje się, iż spełnia wymóg przejrzystości warunek umowny przewidujący zgodnie z uregulowaniami krajowymi zapłatę przez konsumenta prowizji za udzielenie kredytu mającej na celu wynagrodzenie za usługi związane z oceną, udzieleniem lub obsługą pożyczki lub kredytu hipotecznego bądź za inne podobne usługi, który to warunek nie zawiera szczegółowego opisu charakteru owych usług ani czasu poświęconego na ich wykonanie. Jednakże tylko wówczas, gdy konsument był w stanie oszacować konsekwencje ekonomiczne wypływające dla niego z tego warunku, zrozumieć charakter usług świadczonych w zamian za koszty przewidziane w tym warunku i sprawdzić, czy nie dochodzi do nakładania się różnych kosztów przewidzianych w umowie lub usług, za które te koszty stanowią wynagrodzenie.

Komentarz