NIK o wsparciu cudzoziemców w konkursie „Razem Możemy Więcej”

7 godzin temu

Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła przygotowanie i przebieg konkursu „Razem Możemy Więcej”. Proces wyboru projektów był nieprzejrzysty. Brakowało jasnych wskaźników oceny ich skuteczności, stwierdzono także nieprawidłowe rozliczenia finansowe, a także brak raportowania postępów, co ograniczało możliwości sprawowania nadzoru. Ministerstwo adekwatne do spraw polityki społecznej zawarło umowy ze 112 podmiotami na ponad 102 mln zł, z czego do sierpnia 2024 r. wydatkowano prawie 98 mln zł. Brak systemu monitorowania losów beneficjentów sprawił, iż nie można było rzetelnie zweryfikować, czy środki publiczne przyniosły zamierzone długoterminowe efekty. To wszystko wskazuje na potrzebę wprowadzenia bardziej klarownych zasad i skuteczniejszych narzędzi monitorowania, aby efekty wsparcia były możliwe do zmierzenia i trwałe.

W Polsce do tej pory brakowało spójnej polityki migracyjnej, a działania integracyjne były rozproszone między różne organizacje. Dopiero w październiku 2024 roku Rada Ministrów przyjęła strategię migracyjną na lata 2025-2030.

Po agresji Rosji na Ukrainę, Polska stała się jednym z krajów, do których napłynęło najwięcej obcokrajowców spoza UE, nie tylko z Ukrainy. Uruchomiono więc Program Aktywizacyjny dla Cudzoziemców na lata 2022-2025, mający na celu ich integrację i aktywizację zawodową, a w ramach tego programu Konkurs „Razem Możemy Więcej – Pierwsza Edycja Programu Aktywizacyjnego dla Cudzoziemców na lata 2022-2023” (dalej: RMW).

Inicjatywa była skierowana do różnych organizacji i instytucji rynku pracy. Po wybuchu wojny największą grupę beneficjentów stanowili Ukraińcy, ale program obejmował także inne narodowości, takie jak Białorusini czy Afgańczycy.

Celem kontroli NIK była ocena realizacji programu oraz sposobu wykonania zadań przez realizatorów. W przeprowadzenie kontroli w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) oraz u 20 realizatorów zaangażowanych było pięć jednostek organizacyjnych NIK.

Najważniejsze ustalenia kontroli

Program aktywizacji i integracji cudzoziemców miał na celu pomoc legalnie przebywającym w Polsce obcokrajowcom w znalezieniu pracy oraz lepszym funkcjonowaniu w społeczeństwie. Priorytetami miały być: pomoc w znalezieniu zatrudnienia i rozwijania własnej działalności gospodarczej oraz wsparcie w aktywnym uczestnictwie w życiu społeczności. Jednak realizacja programu nie była w pełni przemyślana i rzetelna. Przed jego ogłoszeniem nie obowiązywał spójny system polityki migracyjnej, co utrudniało skuteczne działania. Sytuacji nie ułatwiało także to, iż program nie był powiązany z innymi planami i dokumentami strategicznymi rządu dotyczącymi migracji i polityki społecznej.

Przygotowania do konkursu na realizację projektów trwały siedem miesięcy, równolegle z pracami nad nowelizacją ustawy o promocji zatrudnienia, której celem jest umożliwienie realizacji programów aktywizacyjnych dla cudzoziemców ze środków Funduszu Pracy. Konkurs został ogłoszony w lutym 2022 roku, dzień po wybuchu wojny na Ukrainie. Jednak decyzja o jego uruchomieniu nie była poprzedzona uzgodnieniami z innymi organami administracji rządowej ani konsultacjami społecznymi, co ograniczyło możliwość pełnego przygotowania i oceny potrzeb.

Przede wszystkim brakowało wyraźnie zdefiniowanych wskaźników i mierników, które pozwalałyby ocenić, czy program osiąga swoje cele i jakie będą jego długoterminowe skutki. To utrudniło monitorowanie postępów i ocenę efektywności działań, a także identyfikację nieprawidłowości.

W regulaminie konkursu RMW określono kryteria oceny ofert. Nie były one w pełni precyzyjne. Aż 10 (z 16) kryteriów oceny wniosków, nie określało precyzyjnie sposobu przyznawania punktacji. Kryteria te dotyczyły m.in. schematy sporządzenia planu i harmonogramu działań, wzrostu rozpoznawalności wsparcia udzielanego cudzoziemcom w środowisku lokalnym oraz wskazania w ofercie działania adekwatnego do celu programu. Ponadto konkurs ofert został przeprowadzony z naruszeniem przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, gdyż nie zawierał terminów rozstrzygnięcia konkursu ofert oraz ogłoszenia jego wyników. Z kolei termin na zwrot niewykorzystanej dotacji ze środków rezerwy Funduszu Pracy określony w regulaminie konkursu RMW był niezgodny z terminem określonym w ustawie o finansach publicznych.

Do 21 marca 2022 roku w konkursie ofert RMW złożono 867 zgłoszeń na sumę prawie 980 milionów złotych. Pierwotnie na realizację projektów planowano przeznaczyć tylko 40 mln zł. Jednak po ataku Rosji na Ukrainę i gwałtownym napływie uchodźców znacznie wzrosło zainteresowanie programem. W związku z tym środki z rezerwy Funduszu Pracy na ten konkurs zostały podwyższone do 104 mln zł. Ostatecznie zrealizowano projekty na kwotę 97,7 mln zł (na koniec sierpnia 2024 roku), z udziałem 112 podmiotów (13% spośród wszystkich, które zgłosiły się do konkursu), co pokazuje skalę zaangażowania w działania integracyjne.

Minister wybrał do przygotowania i realizacji programu jednostkę organizacyjną MRPiPS, która nie miała wcześniej doświadczenia w realizacji takich projektów i nie dostała od ministra wystarczającego wsparcia, np. w postaci szkoleń. Do oceniania ofert powołano specjalny zespół, który miał to robić. Jednak żaden z 17 jego członków nie został przeszkolony w tej dziedzinie, mimo braku doświadczenia w ocenie ofert konkursowych. Do pracy w zespole zaproszono też 38 innych pracowników ministerstwa, a podczas oceniania nie korzystano z pomocy zewnętrznych ekspertów.

Wybór podmiotów, którym przyznano dotacje w ramach programu, nie był w pełni przejrzysty. Zespół oceniający oferty nie sporządzał uzasadnień dla przyznanych punktów, co naruszało regulamin konkursu RMW. Brak uzasadnień jest szczególnie istotny w sytuacji, gdy nie wszystkie kryteria merytoryczne były jasno opisane w dokumentacji, więc nie wiadomo dokładnie, na jakiej podstawie oferty otrzymały punkty. Dodatkowo, oceny ofert nie były przeprowadzane zgodnie z postanowieniami wewnętrznych regulacji, które obowiązywały w MRPiPS. Powinny one być głosowane podczas spotkań zespołu, a nie oceniane przez pojedynczych pracowników przed posiedzeniem. Podczas spotkań omawiano jedynie oferty, co do których istniała rozbieżność w opinii. Łącznie zostało odrzuconych 769 ofert, z czego 81% nie uzyskało minimum punktów koniecznych do finansowania oferty, a 16% z powodu nie spełniania wymagań formalnych.

Zbadano 26 projektów, które otrzymały dotacje na łączną kwotę ponad 25 milionów złotych. NIK stwierdziła, iż 14 projektów na kwotę 12 mln rozpatrzono pozytywnie na etapie oceny formalnej, mimo iż nie spełniały wszystkich wymagań. Z kolei w pięciu przypadkach przyznano dotację, mimo złożenia oferty po terminie.

Ministerstwo podpisało z oferentami umowy, które pozwalały na wprowadzanie dużych zmian w kosztorysach bez konieczności uzyskiwania zgody ministra adekwatnego ds. pracy. Oznaczało to, iż realizatorzy mogli samodzielnie zwiększać lub zmniejszać wydatki, co ograniczało nadzór nad projektami i zostało uznawane za nierzetelne. Dodatkowo, w 9 z 26 badanych przypadków umowy nie zawierały jasno określonych mierników, które pozwalałyby ocenić, czy projekty przyniosły zamierzone efekty. Na przykład, oceniano wyniki kursów języka polskiego na podstawie list zapisanych i obecności na zajęciach, co nie dawało pełnego obrazu rezultatów. W innych przypadkach wskaźniki nie pozwalały na dokładną ocenę efektów wsparcia beneficjentów.

Weryfikacja realizacji celu i efektów wykonanych przez realizatorów zadań dokonywana była w oparciu o przedstawione w ofertach założenia i raporty końcowe. Nadzór nad przebiegiem projektów i wydatkowaniem przekazanych środków był niewystarczający. Podczas zatwierdzania 112 raportów końcowych, Ministerstwo tylko w jednym przypadku zwróciło się do realizatora o przekazanie dokumentacji źródłowej w celu zweryfikowania, czy zadanie zrealizowano prawidłowo. Do końca sierpnia 2024 roku zatwierdzono tylko 9 ze 112 raportów końcowych, 103 raporty zatwierdzono z przekroczeniem terminu lub nie zatwierdzono ich wcale.

Kontrola NIK objęła 20 spośród 112 realizatorów, którzy mieli wspierać łącznie ponad 10 tys. cudzoziemców, ale ostatecznie wsparcie otrzymało prawie 15 tysięcy osób, czyli o niemal 44% więcej. Mimo to, suma dofinansowania projektów została zmniejszona o ponad 18 milionów złotych.

Podczas kontroli sprawdzono też rozliczenia finansowe u 20 realizatorów i zbadano 730 dowodów księgowych na kwotę ponad 6,6 miliona złotych, co stanowiło ponad 1/3 wydatków. Nieprawidłowości wykryto w siedmiu podmiotach, chodzi m.in. o brakujące potwierdzenia kontroli dowodów księgowych, błędne wpisy dat i podpisów, nieprawidłowe księgowanie faktur oraz wydatki dokonywane z innego rachunku bankowego niż wskazany w umowie dla realizacji zadania. Dodatkowo, sześciu realizatorów naruszyło przepisy dotyczące działań informacyjnych.

Zgodnie z zasadami konkursu RMW, głównym odbiorcą programu byli cudzoziemcy legalnie przebywający w naszym kraju, ewakuowani do Polski w ramach rządowego wsparcia sojuszników z Afganistanu. Jednak w trakcie kontroli u 17 z 20 realizatorów okazało się, iż w ponad 92% beneficjentami ich projektów byli głównie Ukraińcy (ponad 10 tysięcy osób).

Podczas kontroli u realizatorów programu sprawdzano, co się stało z wybranymi uczestnikami po zakończeniu projektów, szczególnie w zakresie bezrobocia i zatrudnienia. Spośród 481 cudzoziemców (czyli 3,2% uczestników kontrolowanych projektów), na początku marca 2022 roku tylko 3 osoby były bezrobotne i zarejestrowane jako poszukujące pracy. Po czterech miesiącach od zakończenia programu, w kwietniu 2024 roku, takich osób było już 25. Liczba cudzoziemców zgłoszonych do ubezpieczeń społecznych wzrosła z 39 na początku 2022 roku do 205 w 2024 roku.

Ustalono, iż na 776 uczestników programu (czyli 5,2%) 82 osoby wróciły do Ukrainy i do czasu skierowania zapytania w tej sprawie do Straży Granicznej nie wróciło na teren RP. Zdaniem NIK, aby prawidłowo ocenić, jak skutecznie działają projekty, trzeba śledzić losy beneficjentów po ich zakończeniu. Niestety tylko czterech realizatorów w ramach własnych działań prowadziło własne działania monitorujące dalsze losy uczestników.

3427 beneficjentom (23%) przekazano ankiety dotyczące udziału w programie. Odpowiedziało na nie 1523 osób – wszyscy pozytywnie ocenili swój udział w projektach.

Do końca kontroli NIK, Ministerstwo nie znało dokładnej liczby cudzoziemców, którzy otrzymali wsparcie, ani ich narodowości, wieku i płci. Nie miało też informacji o liczbie cudzoziemców, którym udało się zintegrować z polskim społeczeństwem i znaleźć pracę.

Spośród 20 realizatorów, połowa osiągnęła w swoich projektach wskaźniki poziomu rezultatu w wymaganym lub wyższym zakresie. W pozostałych przypadkach były problemy z osiągnięciem celów, spowodowane m.in. zmniejszoną kwotą dofinansowania, przyjęciem błędnej metodologii obliczania stopnia realizacji wskaźnika lub nie w pełni zrealizowanym projektem.

Pomimo obowiązku publikacji raportów z postępów programu Ministerstwo nie zrobiło tego na swojej stronie internetowej ani w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP). Ostateczny raport podsumowujący pierwszą edycję programu pojawił się dopiero 27 września 2024 roku, czyli po zakończeniu kontroli.

Wnioski

Do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o:

Przeprowadzanie analizy potrzeb oraz strategii rządowych dotyczących polityk publicznych przed realizacją przez Ministerstwo konkursów ogłaszanych na podstawie ustawy o promocji zatrudnienia.
Określenie wskaźników kierunkowych wraz z miernikami oraz wartościami docelowymi w kolejnych konkursach.
Przeprowadzanie oceny ofert konkursowych w ramach kolejnych konkursów ofert ogłaszanych na podstawie ustawy o promocji zatrudnienia, adekwatnie do aktualnie przyjętego sposobu oceny ofert konkursowych, w tym przestrzeganie zasad równego traktowania wszystkich uczestników postępowań konkursowych prowadzonych w Ministerstwie.
Zapewnienie transparentności procesu oceny ofert konkursowych poprzez sporządzanie uzasadnień dla przyznanej punktacji oraz ustanowienie jednoznacznych kryteriów oceny merytorycznej.
Wzmocnienie nadzoru i kontroli nad procesem oceny formalnej ofert konkursowych, celem wyeliminowania przypadków dotowania projektów niespełniających wymagań formalnych.

-->

Idź do oryginalnego materiału