Nowelizacja ustawy o przetwarzaniu danych dotyczących przelotu pasażera

Kontekst prawny i potrzeba nowelizacji

Dotychczasowa ustawa z 9.5.2018 r. o przetwarzaniu danych dotyczących przelotu pasażera (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1441; dalej: PrzetwDanychPasażerU) implementowała dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/681 z 27.4.2016 r. w sprawie wykorzystywania danych dotyczących przelotu pasażera (tzw. danych PNR) w celu zapobiegania przestępstwom o charakterze terrorystycznym i poważnej przestępczości, ich wykrywania, prowadzenia postępowań przygotowawczych w ich sprawie oraz ich ścigania (Dz.Urz. UE L z 2016 r. Nr 119, s. 132). Ustawa ta ustanawiała jednolite zasady gromadzenia i przetwarzania danych PNR niezależnie od rodzaju lotu – obejmowała zarówno połączenia z państwami trzecimi, jak i te odbywające się wyłącznie na terytorium Unii Europejskiej. Przewidywała ponadto pięcioletni okres retencji danych, bez względu na to, czy dotyczyły one pasażerów podejrzewanych o działalność przestępczą, czy też osób całkowicie neutralnych z punktu widzenia bezpieczeństwa publicznego.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 21.6.2022 r. w sprawie C-817/19 Ligue des droits humains, wskazał, iż taki model przetwarzania danych – obejmujący wszystkich pasażerów i stosowany w sposób ogólny, automatyczny i niezróżnicowany – narusza Kartę praw podstawowych UE (Dz.Urz. UE C z 2010 r. Nr 83, s. 389), w szczególności w zakresie prawa do poszanowania życia prywatnego oraz ochrony danych osobowych. TSUE uznał, iż nie można stosować jednakowego reżimu wobec danych dotyczących lotów pozaunijnych i wewnątrzunijnych, jeżeli nie istnieje realne i aktualne zagrożenie terrorystyczne lub kryminalne. Konieczne jest zatem wprowadzenie mechanizmów różnicujących zakres przetwarzania oraz skrócenie okresu przechowywania danych w odniesieniu do osób, wobec których nie istnieją żadne obiektywne przesłanki uzasadniające dalsze ich retencjonowanie.

Nowe definicje i różnicowanie przetwarzania danych

Projekt ustawy o zmianie ustawy o przetwarzaniu danych dotyczących przelotu pasażera (druk nr 1314) przewiduje nową konstrukcję systemu przetwarzania danych PNR, wprowadzając jasne rozróżnienie pomiędzy danymi pozyskiwanymi w związku z lotami do państw trzecich a danymi dotyczącymi lotów odbywających się wyłącznie wewnątrz Unii Europejskiej. Nowelizacja przewiduje, iż pełne przetwarzanie danych PNR z lotów wewnątrzunijnych będzie dopuszczalne wyłącznie w dwóch przypadkach: po pierwsze, w sytuacji obowiązywania jednego ze stopni alarmowych (ALFA, BRAVO, CHARLIE, DELTA), ogłaszanych na podstawie ustawy z 10.6.2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 194), a po drugie – na podstawie indywidualnego zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych, wydawanego na wniosek Komendanta Głównego Straży Granicznej, o ile określony lot zostanie zakwalifikowany jako szczególnie ryzykowny.

Dane PNR będą przez cały czas obligatoryjnie przekazywane przez przewoźników lotniczych dla wszystkich lotów, niezależnie od kierunku i kraju docelowego. Jednakże możliwość ich przetwarzania, a więc analizowania i wykorzystywania w ramach systemu informacji pasażerskiej, będzie uzależniona od zaistnienia jednej z ww. przesłanek. Co istotne z perspektywy integralności systemu, przewoźnicy nie będą informowani, które konkretne loty zostały objęte procedurą pełnego przetwarzania. Ma to zapobiec potencjalnym nadużyciom, a także ograniczyć możliwość manipulowania trasami w sposób mający na celu obejście mechanizmów kontroli.

Zmiana okresu retencji danych

Nowelizacja wprowadza również modyfikacje w zakresie okresów przechowywania danych. Dane PNR pochodzące z lotów wewnątrzunijnych będą przechowywane przez okres trzech lat, co oznacza skrócenie dotychczasowego pięcioletniego terminu, uznawanego przez TSUE za nieproporcjonalny. Kluczowym elementem nowej regulacji jest depersonalizacja danych po upływie sześciu miesięcy od ich zgromadzenia. Dane takie, chociaż przez cały czas przechowywane, nie będą zawierały informacji pozwalających na identyfikację konkretnego pasażera.

Ponowne przypisanie danych do osoby będzie możliwe jedynie w ściśle określonych przypadkach i tylko na podstawie uprzedniej zgody sądu lub prokuratora. o ile dane zostały zgromadzone w ciągu ostatnich dwóch lat, decyzja o ich zreidentyfikowaniu może zostać wydana, jeżeli organ prowadzący postępowanie wykaże, iż jest to niezbędne do realizacji celu określonego w art. 1 PrzetwDanychPasażerU. o ile natomiast dane są starsze niż dwa lata, ich wykorzystanie będzie dopuszczalne jedynie w sytuacjach, w których uzyskanie niezbędnych informacji inną drogą okaże się niemożliwe lub bezskuteczne – co stanowi wyraz zasady subsydiarności, wprost wprowadzonej do projektowanego art. 33 ust. 3a.

Abolicja kar i zachęty dla przewoźników

Projekt ustawy przewiduje również szereg rozwiązań o charakterze abolicyjnym, które mają na celu umożliwienie przewoźnikom bezpieczne dostosowanie się do nowego reżimu prawnego. Zwolnienie z odpowiedzialności administracyjnej przewidziane jest dla tych podmiotów, które naruszyły obowiązki związane z przekazywaniem danych przed wejściem w życie nowych przepisów, jednak dopełnią tych obowiązków w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Ulga ta dotyczy również tych przewoźników, którzy nie realizowali lotów objętych obowiązkiem PNR w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy. Dodatkowo projekt przewiduje mechanizm łagodzenia kar w zależności od stopnia i czasu trwania naruszenia, a dla nowych przewoźników rozpoczynających działalność w ramach rynku unijnego przewidziano okres przejściowy, w trakcie którego sankcje nie będą stosowane.

Usprawnienia organizacyjne i techniczne

Nowelizacja obejmuje również zmiany o charakterze redakcyjnym i organizacyjnym. Wśród nich warto wskazać na doprecyzowanie definicji ustawowych, m.in. zastąpienie pojęcia „organizowania lotu” bardziej precyzyjnym i praktycznym terminem „obsługi lotu”, co lepiej odzwierciedla sytuacje, w których rzeczywiście dochodzi do realizacji przewozu. Uproszczono także obowiązki informacyjne przewoźników, co ma na celu zmniejszenie obciążeń administracyjnych. Istotnym rozwiązaniem jest również wprowadzenie rocznego planu kontroli danych PNR przez Krajową Jednostkę do spraw Informacji o Pasażerach (JIP), który będzie tworzony w oparciu o analizę ryzyka oraz ewaluację skuteczności przetwarzania danych w kontekście celów ustawowych.

Bilans między bezpieczeństwem a prawem do prywatności

Całość projektowanych zmian należy postrzegać jako próbę zachowania równowagi pomiędzy potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa publicznego a koniecznością poszanowania podstawowych praw jednostki. Nowelizacja ustawy wyraźnie wskazuje, iż dostęp do pełnego przetwarzania danych PNR z lotów wewnątrzunijnych będzie uzależniony od wystąpienia realnego zagrożenia – czy to w postaci obowiązującego stanu alarmowego, czy też na podstawie indywidualnej oceny ryzyka dokonywanej przez ministra. W każdej sytuacji, w której dochodzi do ingerencji w dane pasażerów, przewidziano udział sądu lub prokuratora jako gwaranta legalności i proporcjonalności takiej ingerencji.

Komentarz