Projektowane trwałe wzmocnienie ochrony gospodarki narodowej

Cel wdrożenia nowych norm prawnych

Konieczność unormowania kwestii dotyczącej kontroli inwestycji napływających do Polski z zagranicy dostrzeżono już dekadę temu. Pierwsze regulacje wprowadzono ustawą z 24.7.2015 r. o kontroli niektórych inwestycji (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1459; dalej: KontrNiektInwU). Kontrolą objęto inwestycje w strategicznych sektorach gospodarki, dokonywane przez podmioty z UE i państw trzecich.

W czasie pandemii COVID-19 wzrosła potrzeba ochrony krajowych spółek przed przejęciami przez inwestorów spoza Polski. Wprowadzono wówczas czasowe przepisy ochronne, zawarte w ustawie z 19.6.2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2141), powierzając funkcję organu kontroli Prezesowi UOKiK. Pierwotnie te regulacje miały obowiązywać przez 24 miesiące od dnia wejścia w życie. Jednak, z uwagi na wojnę na Ukrainie i narastające napięcia międzynarodowe, termin ich obowiązywania wydłużono do 60 miesięcy, czyli do 24.7.2025 r.

Po 24.7.2025 r. kontrola inwestycji z zagranicy uległaby istotnemu ograniczeniu, obejmując jedynie przedsiębiorstwa strategiczne wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z 18.12.2024 r. w sprawie wykazu podmiotów podlegających ochronie oraz adekwatnych dla nich organów kontroli (Dz.U. z 2024 r. poz. 1892). Dopuszczenie braku ustawowej kontroli stwarza potencjalne zagrożenie dla bezpieczeństwa, porządku i zdrowia publicznego w obecnej napiętej sytuacji międzynarodowej. Trwające ryzyka geopolityczne, w tym konflikt bliskowschodni, napięcia między Chinami a Tajwanem, czy wojny celne, podkreślają konieczność stałego monitorowania. Komisja Europejska również dostrzegła potrzebę przeciwdziałania negatywnym konsekwencjom inwestycji zagranicznych dla bezpieczeństwa państw członkowskich, inicjując rewizję i nowelizację rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/452 z 19.3.2019 r. ustanawiające ramy monitorowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Unii (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 79, s. 1). Wszystkie te czynniki sprawiły, iż przygotowanie nowelizacji ustawy o kontroli niektórych inwestycji stało się niezbędne.

Proponowane zmiany i ich uzasadnienie

Projekt ustawy ma na celu trwałe zapewnienie bezpieczeństwa, porządku i zdrowia publicznego poprzez bezterminowe prowadzenie kontroli inwestycji zagranicznych w Polsce. Wobec wygaśnięcia dotychczasowych przepisów po 24.7.2025 r., najważniejsze jest utrzymanie aktualnego zakresu kontroli.

Główna zmiana dotyczy powierzenia funkcji organu kontroli ministrowi adekwatnemu do spraw gospodarki. Decyzja ta jest konsekwencją rozstrzygnięcia sporu kompetencyjnego z 26.7.2024 r. przez Prezesa Rady Ministrów, który powierzył ministrowi adekwatnemu do spraw gospodarki wiodącą rolę w obszarze monitorowania inwestycji zagranicznych. Ta trwała zmiana rozwiąże problem tymczasowości nadzoru, co jest niezwykle ważne w kontekście potencjalnych zagrożeń dla rozwoju gospodarczego RP, wynikających z braku ochrony krajowych przedsiębiorstw. Wiele państw UE od lat stosuje podobną kontrolę.

Sprawy wszczęte przez Prezesa UOKiK na podstawie art. 12a–12k KontrNiektInwU i niezakończone przed wejściem w życie nowej ustawy będą kontynuowane na podstawie dotychczasowych przepisów. Jest to istotne, ponieważ postępowania te są złożone i czasochłonne. Pozostawienie tych spraw dotychczasowemu organowi pozwoli na zachowanie terminów i płynne zakończenie procesów. Po 24.7.2025 r. nowe sprawy będzie prowadził minister adekwatny do spraw gospodarki.

Ustawa o kontroli niektórych inwestycji, ograniczająca wolność działalności gospodarczej, jest zgodna z art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, ponieważ ograniczenia te są konieczne dla bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego, i są proporcjonalne.

Informacje uzupełniające

Skrócone vacatio legis (wejście w życie 24.7.2025 r.) jest uzasadnione koniecznością zapewnienia ciągłości regulacji po wygaśnięciu dotychczasowych kompetencji UOKiK. Taki tryb nie narusza zasad demokratycznego państwa prawnego ani art. 4 ust. 2 ustawy z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1461), ponieważ służy ważnemu interesowi państwa.

Etap legislacyjny

Projekt ustawy został skierowany do I-go czytania w Komisji Gospodarki i Rozwoju. Nowelizacja ma wejść w życie 24.7.2025 r., aby zapewnić ciągłość obowiązywania regulacji po wygaśnięciu dotychczasowych przepisów.