Przywłaszczenie mienia – od konfliktu w firmie do sprawy karnej

Czym jest przywłaszczenie mienia w realiach biznesu?

Przywłaszczenie mienia to jedno z najczęściej pojawiających się w praktyce przestępstw przeciwko mieniu, szczególnie w relacjach pracownik–pracodawca, wspólnik–spółka czy menedżer–organizacja. W dużym uproszczeniu polega na tym, iż osoba uprawniona do władania cudzą rzeczą lub środkami pieniężnymi zaczyna traktować je jak własne – wbrew interesowi właściciela i bez jego zgody.

W odróżnieniu od kradzieży, przy przywłaszczeniu mienia sprawca najczęściej początkowo uzyskuje dostęp do rzeczy lub pieniędzy w sposób legalny (np. jako pracownik, członek zarządu, pełnomocnik, księgowy), a dopiero później zmienia się sposób korzystania z powierzonego mienia. To właśnie ta „zmiana nastawienia” – z zarządzania cudzym majątkiem na traktowanie go jak własnego – staje się osią sporu karnego.

Typowe scenariusze przywłaszczenia mienia w firmach i spółkach

W praktyce sprawy o przywłaszczenie mienia rzadko są prostym „zniknięciem gotówki z kasy”. Znacznie częściej dotyczą złożonych sytuacji, w których przez dłuższy czas dochodzi do pozornie drobnych, ale powtarzających się nadużyć. Do najczęstszych scenariuszy należą m.in.:

• Przywłaszczenie środków pieniężnych – systematyczne „podbieranie” gotówki z kasy, zawyżanie wydatków, dopisywanie fikcyjnych kosztów, przeksięgowania na prywatne rachunki.
• Nieuprawnione korzystanie ze sprzętu i majątku spółki – sprzedaż sprzętu firmowego „po cichu”, zatrzymanie samochodu służbowego po zakończeniu współpracy, zbywanie urządzeń poza oficjalnym obiegiem.
• Przywłaszczenie towarów – wynoszenie produktów z magazynu, prowadzenie „prywatnej sprzedaży” poza systemem, nieewidencjonowanie części obrotu.
• Środki powierzone na konkretny cel – pobieranie zaliczek, budżetów projektowych, środków inwestycyjnych, które nigdy nie trafiają na faktycznie deklarowane przeznaczenie.
• Spory wspólników – sytuacje, w których jeden ze wspólników traktuje majątek spółki jak swój własny, np. pokrywając prywatne wydatki ze środków spółki lub przejmując aktywa „na zapas” w obawie przed konfliktem.

W wielu takich sprawach granica między „nieprawidłowością organizacyjną” a przywłaszczeniem mienia bywa bardzo cienka. Zdarza się, iż to, co początkowo jest tolerowane jako nieformalne rozliczenia, z czasem przybiera skalę, która budzi sprzeciw pozostałych wspólników, nowego zarządu czy działu finansowego – a w konsekwencji kończy się zawiadomieniem do prokuratury.

Przywłaszczenie mienia a konflikt wewnętrzny – kiedy wchodzi w grę odpowiedzialność karna?

Nie każdy konflikt dotyczący rozliczeń w organizacji automatycznie oznacza przestępstwo. W praktyce na gruncie prawa karnego analizuje się m.in.:

• czy osoba miała formalny lub faktyczny tytuł do dysponowania danym mieniem,
• czy doszło do wyraźnej zmiany sposobu korzystania z mienia – ze zgodnego z wolą właściciela na sprzeczny z jego interesem,
• jakie były mechanizmy kontroli i akceptacji wydatków – czy inne osoby zatwierdzały lub tolerowały dane praktyki,
• jakie były faktyczne zamiary osoby podejrzewanej – czy mamy do czynienia z błędem, chaosem organizacyjnym, czy świadomym „przesuwaniem pieniędzy” na własną korzyść.

Częstym problemem jest mieszanie się porządku karnego z porządkiem korporacyjnym i cywilnym. To, co z perspektywy wspólników czy zarządu jest „rażąco naganne”, nie zawsze spełnia przesłanki przywłaszczenia mienia w rozumieniu kodeksu karnego. Dlatego najważniejsze jest, aby już na wczesnym etapie – zarówno po stronie potencjalnie pokrzywdzonego, jak i osoby obarczane winą – dokonać rzetelnej analizy prawnej i dowodowej.

Dowody w sprawach o przywłaszczenie mienia – co ma największe znaczenie?

W sprawach o przywłaszczenie mienia punktem ciężkości jest materiał dowodowy. Emocje, napięcia personalne czy długoletnie konflikty w zespole nie wystarczą – konieczne jest pokazanie konkretnych zdarzeń i przepływów. Zwykle badane są m.in.:

• dokumentacja finansowa – wyciągi bankowe, raporty kasowe, dokumenty magazynowe, faktury, noty księgowe,
• uchwały, pełnomocnictwa, regulaminy – określające zakres uprawnień osoby podejrzewanej,
• korespondencja mailowa i komunikatory – pokazujące, jak strony rozumiały ustalenia i zasady rozliczeń,
• zeznania pracowników, księgowości, innych członków zarządu lub wspólników,
• ewentualne wewnętrzne kontrole, audyty, uwagi biegłych rewidentów.

To właśnie na bazie tych elementów organy ścigania starają się odtworzyć, czy doszło do faktycznego przywłaszczenia mienia, czy też mamy do czynienia z nieporządkiem organizacyjnym, sporem co do rozliczeń albo błędami proceduralnymi.

Jak reagować, gdy podejrzewasz przywłaszczenie mienia w swojej firmie?

Z punktu widzenia przedsiębiorcy lub wspólnika najważniejsze jest, aby reakcja nie była wyłącznie emocjonalna. Zanim sprawa trafi do prokuratury, warto:

• zabezpieczyć dokumenty – w tym dostęp do systemów finansowo-księgowych, poczty służbowej, danych magazynowych,
• przeprowadzić wstępną analizę – wewnętrznie lub z udziałem zewnętrznego doradcy, aby ocenić faktyczną skalę problemu,
• ustalić, czy działania miały charakter incydentalny czy systemowy,
• sprawdzić, jakie były realne uprawnienia osoby, której zarzuca się nadużycia,
• przemyśleć konsekwencje biznesowe i reputacyjne ewentualnego postępowania karnego.

W wielu przypadkach pierwszym krokiem jest wewnętrzna „mapa ryzyk” i decyzja, czy możliwe jest rozwiązanie sporu na gruncie cywilnym lub korporacyjnym, czy też skala i charakter działań uzasadniają złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przywłaszczenia mienia.

Co jeżeli to Tobie zarzuca się przywłaszczenie mienia?

Z drugiej strony, sytuacja osoby, której stawia się zarzut, jest równie złożona. Nierzadko przywłaszczenie mienia pojawia się jako element szerszego konfliktu – np. sporu między wspólnikami, zmian właścicielskich, przejęcia czy wewnętrznej restrukturyzacji. W takich sprawach szczególnie ważne jest, aby:

• nie składać pochopnych wyjaśnień „na gorąco”, bez analizy dokumentów i konsultacji z obrońcą,
• zebrać własny materiał – umowy, maile, protokoły spotkań, które pokazują kontekst podejmowanych działań,
• przeanalizować, jakie były faktyczne zasady rozliczeń oraz czy inne osoby wiedziały i akceptowały przyjętą praktykę,
• ułożyć spójną linię obrony – uwzględniającą aspekty karne, cywilne i korporacyjne.

Niekiedy najważniejsze staje się wykazanie, iż spór ma charakter stricte biznesowy lub korporacyjny, a jego „przeniesienie” na grunt karny jest elementem presji lub narzędziem w negocjacjach. Tego typu argumenty wymagają jednak rzetelnego przygotowania i doświadczenia w sprawach gospodarczych.

Rola wyspecjalizowanej kancelarii w sprawach o przywłaszczenie mienia

Spory dotyczące przywłaszczenia mienia zwykle nie są „zwykłymi” sprawami o drobne kradzieże. Dotykają relacji zaufania w organizacji, decyzji menedżerskich, wieloletnich współprac, a także mechanizmów funkcjonowania spółek. Dlatego wymagają połączenia doświadczenia w prawie karnym gospodarczym z dobrą znajomością prawa spółek, finansów i praktyki korporacyjnej.

Zespół KKZ od lat reprezentuje menedżerów, członków zarządów, pracowników oraz same spółki w sprawach dotyczących zarzutów przywłaszczenia majątku. Szczegółowy opis tego, jak prowadzimy sprawy o przywłaszczenie mienia, znajdziesz na dedykowanej podstronie.

Wsparcie kancelarii obejmuje zarówno przygotowanie zawiadomienia i reprezentację pokrzywdzonego, jak i obronę osób, którym stawia się zarzuty – z uwzględnieniem równoległych wątków cywilnych (roszczenia odszkodowawcze) oraz korporacyjnych (odwołanie z funkcji, odpowiedzialność wobec spółki).

Zakończenie – kiedy warto zrobić pierwszy krok?

Jeżeli masz wrażenie, iż w Twojej firmie dochodziło do nieprawidłowego korzystania z majątku; jeżeli rozważasz złożenie zawiadomienia o przywłaszczeniu mienia; albo sam zostałeś objęty takim zarzutem – to moment, w którym warto oprzeć się na spokojnej, eksperckiej analizie, a nie na emocjach czy intuicji.

Podczas pierwszej konsultacji z zespołem KKZ możesz uporządkować stan faktyczny, przeanalizować możliwe scenariusze (w tym pozasądowe) oraz zaplanować strategię działania – od zabezpieczenia dowodów i komunikacji wewnętrznej, po obronę w postępowaniu przygotowawczym i przed sądem. Jedna dobrze zaplanowana rozmowa może przesądzić o tym, czy spór o przywłaszczenie mienia będzie krótkim epizodem do zarządzenia, czy wieloletnim kryzysem, który obciąży Twój biznes, relacje i reputację.

Bibliografia:

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88, poz. 553 ze zm.), w szczególności art. 284–286.
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16, poz. 93 ze zm.).
• Zoll A. (red.), „Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz”, C.H. Beck, Warszawa (nowsze wydania).
• Wróbel W., Zoll A., „Polskie prawo karne. Część szczególna”, Zakamycze / Wolters Kluwer, Kraków–Warszawa (nowsze wydania).
• Grześkowiak A., Wiak K. (red.), „Kodeks karny. Komentarz”, C.H. Beck, Warszawa (nowsze wydania).

Autor: adw. Monika Orczykowska, Szef Działu Prawa Karnego i Compliance

E-mail: [email protected]

tel.: +48 22 501 56 10

Zobacz profil na LinkedIn