Zakaz praktyk pseudomedycznych

Nowe zadania Rzecznika Praw Pacjenta

Zgodnie z projektowaną nowelizacją, Rzecznik Praw Pacjenta zostanie wyposażony w dodatkowe kompetencje w zakresie przeciwdziałania praktykom pseudomedycznym. Rozszerzenie katalogu zadań następuje zarówno w treści art. 1 ustawy z 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 581; dalej: PrPacjRPPU), jak i art. 47 PrPacjRPPU, który określa zadania Rzecznika. Będzie on mógł prowadzić postępowania w sprawach praktyk pseudomedycznych oraz upowszechniać orzecznictwo w tym zakresie, w tym przez publikację decyzji administracyjnych na stronie internetowej urzędu, z zachowaniem ochrony danych wrażliwych.

Nowelizacja przewiduje również doprecyzowanie uprawnień procesowych Rzecznika, który zyska możliwość wszczynania postępowań sądowych także w sprawach dotyczących śmierci pacjenta wskutek świadczeń zdrowotnych lub ich braku. Wzmacnia się również skuteczność żądań kierowanych przez Rzecznika – podmiot, który nie zrealizuje ich w terminie, może zostać ukarany karą pieniężną.

Zakaz praktyk pseudomedycznych

Ważną zmianą jest dodanie Rozdziału 13c do PrPacjRPPU, w którym wprowadzono zakaz tzw. praktyk pseudomedycznych. Projekt precyzyjnie definiuje te praktyki jako działania nieuprawnione, które mają na celu poprawę zdrowia, ale są podejmowane przez osoby niewykonujące zawodu medycznego, polegające na oferowaniu metod niebędących świadczeniami zdrowotnymi, którym przypisuje się takie adekwatności.

Za praktyki pseudomedyczne uznane zostaną także działania dezinformujące – promowanie niezweryfikowanych metod jako skutecznych, rozpowszechnianie informacji o szkodliwości metod opartych na aktualnej wiedzy medycznej, czy też wykonywanie działalności leczniczej bez rejestracji. Zakaz ma charakter bezwzględny i powszechny, a jego naruszenie pociągać będzie za sobą odpowiedzialność administracyjną. Jednocześnie w Rozdziale 13c wprowadzono trzy wyjątki. Jego przepisów nie stosuje się do:

1. eksperymentów medycznych, przeprowadzanych na podstawie przepisów ustawy z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1287);
2. badań klinicznych, przeprowadzanych na podstawie przepisów ustawy z 9.3.2023 r. o badaniach klinicznych produktów leczniczych stosowanych u ludzi (Dz.U. z 2023 r. poz. 605);
3. innych działań medycznych, wynikających z przepisów odrębnych, regulujących zasady ich wykonywania.

Uprawnienia nadzorcze i środki zapobiegawcze

Rzecznik uzyska nowe narzędzia przeciwdziałania zagrożeniom dla zdrowia pacjentów w postępowaniu administracyjnym. Będzie mógł publikować informacje o podejrzanych praktykach już w toku postępowania, a w przypadku ryzyka dla zdrowia lub życia – wydać decyzję nakazującą natychmiastowe zaniechanie określonych działań. Decyzje te będą natychmiast wykonalne i wyłączone spod niektórych zasad ogólnych KPA. Zgodnie z dodanym do PrPacjRPPU art. 64a. ust. 3: „Jeżeli w toku postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów zostanie uprawdopodobnione, iż dalsze stosowanie zarzucanej praktyki może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia pacjentów, Rzecznik przed zakończeniem postępowania w sprawie stosowania tych praktyk może, w drodze decyzji, zobowiązać podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych albo organizatora strajku do zaniechania określonych zachowań w celu zapobieżenia tym zagrożeniom”. Natomiast w art. 64a ust. 4. projektu zmian zapisano, iż do decyzji, o których mowa w art. 64a ust. 3, nie stosuje się przepisów art. 10 i art. 81 KPA.

Co więcej, Rzecznik zyska możliwość nakładania obowiązku usunięcia skutków stosowania zakazanych praktyk oraz publikowania decyzji – w całości lub w części – na koszt podmiotu, który dopuścił się naruszeń.

Sankcje i odpowiedzialność osobista

Projekt przewiduje znaczący wzrost dolegliwości finansowych dla podmiotów stosujących praktyki niezgodne z przepisami. Rzecznik będzie mógł nałożyć kary do 1 mln zł w przypadku niezaniechania działań uznanych za praktyki pseudomedyczne lub naruszające zbiorowe prawa pacjenta oraz za stwierdzenie ponownego podjęcia takich praktyk. Co istotne, kary te mogą być nakładane wielokrotnie, aż do momentu skutecznego usunięcia skutków tych działań. Zgodnie z projektowanym art. 68 ust. 3: „Kara pieniężna, o której mowa w art. 68 ust. 2, może być nakładana wielokrotnie do czasu zaniechania stosowania praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjenta albo praktyk pseudomedycznych lub podjęcia działań niezbędnych do usunięcia skutków stosowania tych praktyk”.

Możliwe będzie również ukaranie osób pełniących funkcje kierownicze, m.in. właścicieli firm lub członków organów zarządzających, o ile dopuściły się naruszeń zakazów. Wysokość tej sankcji może sięgnąć dwudziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia.

Zmiany w ustawie o systemie powiadamiania ratunkowego

Projekt przewiduje również zmianę art. 10 ust. 14 ustawy z 22.11.2013 r. o systemie powiadamiania ratunkowego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 748). Na jego mocy dane przetwarzane w systemie będą udostępniane również Rzecznikowi Praw Pacjenta – obok sądu, prokuratury i Policji – co wzmocni skuteczność interwencji w nagłych przypadkach. Chodzi o informacje dotyczące treści zgłoszeń alarmowych, w tym nagrań rozmów telefonicznych obejmujących całość zgłoszenia alarmowego, danych osób zgłaszających i innych osób wskazanych w trakcie przyjmowania zgłoszenia, pozycji geograficznych, informacji o miejscu zdarzenia i jego rodzaju oraz skróconego opisu zdarzenia.

Projekt nowelizacji ustawy o prawach pacjenta z 6.6.2025 r. stanowi wyraźną odpowiedź ustawodawcy na dezinformację medyczną (rosnącą, ponieważ łatwo rozpowszechniać ją w mediach społecznościowych) i nieuprawnione udzielanie porad zdrowotnych przez osoby nieposiadające wymaganych kwalifikacji. Wprowadzenie zakazu praktyk pseudomedycznych, wzmocnienie roli Rzecznika Praw Pacjenta oraz rozbudowany system sankcji to krok w stronę systemowej ochrony pacjentów przed zagrożeniami płynącymi z alternatywnych i niesprawdzonych metod leczenia.

Etap legislacyjny

Projekt jest w tej chwili na etapie opiniowania. Prośba o zgłoszenie ewentualnych uwag została skierowana do 122 podmiotów. Ustawa ma wejść w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia. Jednak do postępowań prowadzonych przez Rzecznika Praw Pacjenta w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów, czy w przedmiocie nałożenia kar pieniężnych, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosowane mają być przepisy dotychczasowe.