18 godzin temu
Stan faktyczny
SR w M. wystąpił do SN z wnioskiem o przekazanie sprawy karnej innemu sądowi równorzędnemu z uwagi na dobro wymiaru sprawiedliwości. W uzasadnieniu wniosku wskazano, iż sprawa dotyczy A.B., zatrudnionej w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w M. jako lekarz ginekolog, która została oskarżona o narażenie pacjentki na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W tej samej placówce pracowali i przez cały czas pracują biegli powoływani do spraw prowadzonych w SR w M. Jednym ze świadków w sprawie A.B. jest lekarz asystujący przy operacji, podczas której doszło do zdarzenia będącego przedmiotem postępowania. Lekarz ten, pełniąc funkcję biegłego sądowego przy SO w B., wielokrotnie wydawał opinie na zlecenie SR w M. i Prokuratury Rejonowej w M. Tym samym utrzymywał on intensywny kontakt zawodowy z sędziami orzekającymi w SR w M. i pracownikami sekretariatów. W ocenie SR w M. okoliczności te uzasadniają przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu z uwagi na dobro wymiaru sprawiedliwości.
Przekazanie sprawy do rozpoznania innemu równorzędnemu sądowi
W orzecznictwie podkreśla się, iż przekazanie sprawy do rozpoznania innemu równorzędnemu sądowi w trybie art. 37 KPK ma charakter wyjątkowy. Odstąpienie od wynikającej z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP zasady rozpoznania sprawy przez sąd adekwatny, także miejscowo, może nastąpić tylko w sytuacji jednoznacznie świadczącej o tym, iż pozostawienie sprawy w gestii tego sądu sprzeciwiałoby się dobru wymiaru sprawiedliwości. W konsekwencji przyjmuje się, iż do przekazania sprawy powinno dojść wówczas, gdy w sposób realny występują okoliczności, które mogą stwarzać uzasadnione przekonanie o braku warunków do obiektywnego i bezstronnego rozpoznania sprawy w danym sądzie. Za takie okoliczności należy uznać sytuacje, które mogłyby wywierać wpływ na swobodę orzekania, lub stwarzać choćby mylne przekonanie, ale podjęte w oparciu o racjonalne przesłanki, iż w sądzie adekwatnym miejscowo nie ma wystarczających warunków do rozpoznania sprawy w sposób w pełni obiektywny (zob. postanowienie SN z 22.12.2021 r., III KO 92/21, Legalis; postanowienie SN z 25.6.2013 r., V KO 38/13, Legalis).
Stanowisko SN
SN postanowił nie uwzględnić wniosku. W uzasadnieniu podkreślono, iż SN zdaje sobie sprawę ze specyfiki funkcjonowania sądów w małych miejscowościach. Nie może jednak domagać się zwolnienia sędziów w nich orzekających z konieczności orzekania w sprawach, których przedmiot budzi kontrowersje i emocje lokalnej społeczności, albo w których co najmniej jednym z uczestników postępowania jest osoba znana lub zajmująca ważne stanowisko w tej społeczności. Argumenty SR w M., sprowadzające się do wykazania, iż podsądną jest lekarka wykonująca praktykę w lokalnej placówce medycznej, czy też fakt, iż świadkiem w sprawie jest biegły w przeszłości wielokrotnie opiniujący dla wnioskującego sądu, nie mogą więc prowadzić do przekazania sprawy innemu sądowi równorzędnemu. Obaw co do braku bezstronności orzekających w sprawie sędziów nie powinien budzić fakt urzędowej znajomości z występującymi przed sądem prokuratorów, pełnomocników, biegłych czy tłumaczy. Okoliczności związane z ewentualnymi znajomościami zawodowymi i towarzyskimi sędziów z biegłym nie uzasadniają bowiem zastosowania instytucji przekazania sprawy do rozpoznania innemu równorzędnemu sądowi w trybie art. 37 KPK. Mogą one natomiast podlegać ocenie w ramach instytucja wyłączenia sędziego. W ocenie SN art. 41 KPK w tej sprawie daje wystarczającą gwarancję bezstronności sądu orzekającego.
Dobro wymiaru sprawiedliwości a presja opinii publicznej
SN stwierdził, iż działalność sądów, zwłaszcza orzecznicza, z istoty rzeczy podlega publicznemu osądowi, ale z tego powodu, jak też z powodu możliwości powstania w lokalnej społeczności oczywiście nieuzasadnionych wątpliwości co do bezstronności sądu jako instytucji, nie można odstępować od zasady rozpoznawania sprawy przez sąd miejscowo adekwatny. Dobro wymiaru sprawiedliwości wymaga nieustannej dbałości o autorytet, co osiąga się m. in. poprzez bezstronne, wnikliwe i sprawne funkcjonowanie sądu (zob. postanowienie SN z 30.6.2021 r., III KO 51/21, Legalis; postanowienie SN z 25.4.2007 r., IV KO 22/07, Legalis). W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, iż w każdym środowisku możliwe jest funkcjonowanie opinii o kierowaniu się przez sądy przy podejmowaniu decyzji względami pozamerytorycznymi, czy też o braku kompetencji lub obiektywizmu przy rozpoznawaniu spraw. Jednak sama hipotetyczna obawa przed przyszłymi niekorzystnymi społecznymi opiniami nie może uzasadniać uchylania się przez adekwatny sąd od rozpoznania sprawy. W orzecznictwie SN wskazuje się, iż to właśnie unikanie rozpoznania sprawy pod presją możliwego negatywnego odbioru przez osoby należące do określonej społeczności nie służy dobru wymiaru sprawiedliwości. Autorytet i powaga wymiaru sprawiedliwości wymagają bowiem, aby sądy nie ulegały presji opinii publicznej i nie podważały same własnych kompetencji w zakresie przeprowadzenia rzetelnego procesu, ograniczając tendencję do nadużywania stosowania adekwatności delegacyjnej w związku z inicjatywami sądów na tle wątpliwości co do respektowania gwarancji sprawiedliwego procesu. Kształtowanie autorytetu wymiaru sprawiedliwości przez sąd sądu orzekający w danej sprawie polega przede wszystkim na rzetelnym rozpoznaniu sprawy poprzez zapewnienie, w miarę możliwości, jawności zewnętrznej rozprawy oraz klarowne i kompleksowe zaprezentowanie ustnych i pisemnych motywów wydanego orzeczenia, o ile takie zostanie sporządzone (zob. postanowienie SN z 18.9.2024 r., V KO 65/24, Legalis; postanowienie SN z 25.7.2024 r., III KO 76/24, Legalis; postanowienie SN z 16.12.2021 r., V KO 87/21, Legalis).
SN wyraził pogląd, iż uznanie argumentów tego rodzaju jak wskazane przez SR w M. za stanowiące przeszkodę w rozpoznaniu sprawy, oznaczałoby pozbawienie zdolności tego Sądu do orzekania w zdecydowanej większości spraw należących do jego adekwatności. Rozstrzyganie istotnych dla opinii publicznej spraw karnych nie jest zawieszone w próżni, jednak to właśnie w sprawach ważnych dla lokalnego środowiska szczególnie istotne jest dawanie przykładu rzetelnego i bezstronnego procedowania przez sąd miejscowo adekwatny. W ocenie SN to właśnie tego typu sprawy stwarzają dodatkową możliwość wykazania przez składy orzekające, iż niezależnie od tego, co jest przedmiotem postępowania, i kto jest jego uczestnikiem, sąd potrafi w sposób niezawisły i bezstronny sprawę rozstrzygnąć, umacniając w społeczeństwie przekonanie o niezależności sędziów i niezawisłości sądów.
